Кастусь Калиновский, Викентий-Константин Симонович Калиновский, (21 января (2 февраля) 1838г. – 10 (22) марта 1864г.) – революционер-демократ, мыслитель, поэт, публицист, один из руководителей восстания 1863-1864гг. в Польше, Беларуси и Литве.

Родился в д.Мостовляны Гродненского уезда в многодетной семье безземельного шляхтича, владельца небольшой мастерской льняных изделий. Мать революционера, Вероника Рыбинская, умерла молодой, когда Константину было пять лет. В 1849г. семья перебралась в имение Якушовка под Свислочью, где прошли его детские годы.

В 1847г. Константина отдают на учебу в Свислочскую гимназию.  В годы учебы Константина гимназия была преобразована в пяциклассное уездное училище, после окончания (1852г.) которого он поступает в Московский университет, а затем в Петербургский на юридический факультет, который окончил в 1860г.  и получил диплом кандидата прав.

Во время учебы принимал участие в деятельности революционной организации под руководством З.Сераковскога и Я.Домбровского. В начале 1861г. вернулся в Беларусь с целью подготовки вооруженного восстания.

В 1861-1862гг. К.Калиновский создал в Гродно  и  Гродненской губернии нелегальную революционную организацию. Он является одним  из создателей Комитета движения (с 1862г. – Литовский провинциальный комитет) – виленского центра по подготовке вооруженного восстания на территории Беларуси и Литвы, возглавлял в нем левое революционно-демократическое течение «красных». С 01.02.1863г. –  руководитель Временного провинциального правительства Литвы и Беларуси. В марте 1863г. был направлен на должность революционного комиссара Гродненского воеводства. С августа 1863г. – во главе вооруженной борьбы в Литве и Беларуси, председатель Исполнительного комитета Литвы, получил полномочия комиссара Варшавского правительства в Вильнюсе.

К.Калиновский вместе с В.Врублевским и Ф.Рожанским основал нелегальную типографию и наладил выпуск первой белорусской революционно-демократической газеты «Мужыцкая праўда», большинство материалов которой сам написал под псевдонимом «Яська-гаспадар з-пад Вільні». Всего вышло 7 номеров. В 1863-1864гг. им выдавались также газеты «Choritgiew swobody» («Сцяг свабоды»), «Голас з Літвы».

Способствовал становлению белорусского литературного языка. Этапным явлением в истории белорусского литературы стала его публицистика («Лісты з-пад шыбеніцы») и стихи («Марыська чарнаброва, галубка мая», «Калі за нашу праўду Бог нас стаў караці»).

За участие в восстании К.Калиновский был арестован и осужден военно-полевым судом к смертной казни. Повешен в Вильно на торговой площади Лукишки.

Имя К.Калиновского носит одна из улиц г.Гродно и г.Свислочь. В г.Свислочь установлен памятник национальному герою, на здании бывшей гимназии установлена мемориальная доска, д.Лихасельцы Свислочского района сейчас называется д.Калиновская.

Библиография:

1. Арлоў, У.А. Кастусь Каліноўскі: [жыццёвы шлях  К.Каліноўскага (1838-1864гг.); ураджэнец в.Мастаўляны Гродзенскага павета, вучыўся ў Свіслацкай гімназіі] / У.А.Арлоў // Памяць. Бераставіцкі раён: Гіст-дак. хронікі гарадоў і р-наў Беларусі. – Мн.: Беларусь, 1999. – С.84-85

2. Весялуха, А. Вобраз Канстанціна Каліноўскага ў сучаснай беларускай мастацкай літаратуры / А.Весялуха // Шлях да узаемнасці=Droga ku wzajemnoscj: матэрыялы XVIII міжнар. навук. канф. (Гродна, 15-16 лістап. 2012г.) / рэдкал.: Я.Панькоў, І.Папоў, Э.Ярмусік. – Ліда, 2014. – С.279-281

3. Герасімчык, В. Вялікі Сын беларускага народа (памяці Кастуся Каліноўскага): [жыццё і творчасць Кастуся Каліноўскага] / Васіль Герасімчык // Краязнаўчая газета. – 2015. – сакавік. – С. 5

4. Герасімчык, В. За тры месяцы да арышту Каліноўскага: [з гісторыі жыцця К.Каліноўскага] / Васіль Герасімчык // Краязнаўчая газета. – 2015. – чэрвень. – С. 5

5. Гігін, В.Ф. Прапагандысцкая дзейнасць К.Каліноўскага:  вытокі, метады, наступствы. / В.Ф.Гігін // Паўстанне 1863-1864гг. у Польшчы, Беларусі, Літве і Украіне: зборнік навуковых артыкулаў. – Мінск, 2014. – С.32-42

6. Данясенне Віленскай жандармерыі князю Далгарукаву аб пакаранні смерцю К.Каліноўскага. 10 сакавіка1864г. // Памяць. Свіслацкі раён: Гіст-дак. хронікі гарадоў і р-наў Беларусі. – Мн.: Беларусь, 2004. – С.73

7. Іванчук, Б.М. Кастусь Каліноўскі і беларуская культура / Б.М.Іванчук // Старонкі гісторыі Свіслацкага краю: Матэрыялы навук.-практ. канф. – Гродна, 2001. – С.147-151

8. Кісялёў, Г.В. Каліноўскі Кастусь [Канстанцін Вікенцій Сямёнавіч; псеўданім Яська гаспадар з-пад Вільні, Хамовіч, Вітажэнец; рэвалюцыянер-дэмакрат, паэт, публіцыст, адзін з кіраўнікоў паўстання 1863-1864гг. у Польшчы, Беларусі і Літве; ураджэнец в.Мастаўляны Гродзенскага павета] / Г.В.Кісялёў, В.Ф.Шалькевіч // Мысліцелі і асветнікі Беларусі. – Мінск: Беларуская энцыклапедыя, 1995. – С.449-454

9. Кісялёў, Г.В.  Каліноўскі Кастусь [рэвалюцыянер-дэмакрат, паэт, публіцыст, адзін з кіраўнікоў паўстання 1863-1864гг. у Польшчы, Беларусі і Літве; ураджэнец в.Мастаўляны Гродзенскага павета] / Г.В.Кісялёў, В.Ф.Шалькевіч // Памяць. Свіслацкі раён: Гіст-дак. хронікі гарадоў і р-наў Беларусі. – Мн.: Беларусь, 2004. – С.67-70

10. Мазец, В.Г. З нагоды слаўнага юбілея, або Як адзначалася ў БССР 150-годдзе з дня нараджэння Кастуся Каліноўскага і 125-годдзе паўстання 1863-1864гг. / В.Г.Мазец // Паўстанне 1863-1864гг. у Польшчы, Беларусі, Літве і Украіне: зборнік навуковых артыкулаў. – Мінск, 2014. – С.67-78

11. Мальдзіс, А.В. Восень пасярод вясны: аповесць [пра падзеі 2-ой паловы 19ст. у Беларусі, пра рэвалюцыянера-дэмакрата К.Каліноўскага, ураджэнца Свіслацкага раёна]. – Мінск, 2014. – 264с.

12. Мяльніцкі, Я. Вакол Каліноўскага: [да юбілея Кастуся Каліноўскага – рэвалюцыянера-дэмакрата, паэта, публіцыста, аднаго з кіраўнікоў паўстання 1863-1864гг. у Польшчы, Беларусі і Літве; ураджэнец в.Мастаўляны Гродзенскага ўезда] / Ян Мяльніцкі // Маладосць. – 2013. – № 1. – С.121-123

13. Мяснікоў, А. Кастусь Каліноўскі (1838-1864): Самы першы рэвалюцыянер; [ураджэнец в.Мастаўляны Гродзенскага ўезда, скончыў Свіслацкую гімназію] / А.Мяснікоў // Мяснікоў А. Сто асоб беларускай гісторыі: Гістарычныя партрэты. – Мн., 2008. С.109-112

14. Саверченко, И. Народный защитник: [о революционере-демократе К.Калиновском] / Иван Саверченко // Саверченко И. Блеск Короны: повесть-нарация, эссе / Иван Саверченко. – Минск, 2014 С.296-312

15. Семяняка, І. Рэвалюцыянер. Дэмакрат. Публіцыст: [Кастусь Каліноўскі, ураджэнец в.Мастаўляны Гродзенскага ўезда, скончыў Свіслацкую гімназію] / І.Семяняка // Свіслацкая газета. – 2008. – 22 студзеня. – С.3454

16. Чарапіца, В.М.  Спрэчкі вакол Кастуся Каліноўскага: учора і сёння / В.М.Чарапіца // Старонкі гісторыі Свіслацкага краю: Матэрыялы навук.-практ. канф. – Гродна, 2001. – С.152-1601

17. Чаропка, В. Канстанцін Каліноўскі (1838-1864). “Яська – гаспадар з-пад Вільні”: [жыццёвы шлях рэвалюцыянера К.Каліноўскага (1838-1864гг.); ураджэнец в.Мастаўляны Гродзенскага павета, вучыўся ў Свіслацкай гімназіі] / В.Чаропка // Чаропка В. Героі паўстання 1863 / Вітаўт Чаропка. – Мінск, 2014. – С.6-42

18. Ягорычаў, У. Кастусь Каліноўскі – кіраўнік паўстання 1863-1864гг. [ураджэнец в.Мастаўляны Гродзенскага ўезда] / У.Ягорычаў // Старонкі гісторыі Свіслацкага краю: Матэрыялы навукова-практычнай канферэнцыі. – Гродна, 2001. – С. 134-143